“Thầy đến không phải là để bãi bỏ,
nhưng là để kiện toàn lề luật”. (Mt 5, 17)
BÀI ĐỌC I: Cv 11, 21b-26; 13, 1-3
“Họ cũng rao giảng Chúa Giêsu cho người Hy-lạp”.
Trích sách Tông đồ Công vụ.
Trong những ngày ấy, có đông người tin trở về với Chúa. Tin đó thấu tai Hội Thánh Giêrusalem, nên người ta sai Barnaba đến Antiôkia. Khi đến nơi và thấy việc ơn Chúa thực hiện, ông vui mừng và khuyên bảo mọi người hãy vững lòng tin nơi Chúa; Barnaba vốn là người tốt lành, đầy Thánh Thần và lòng tin. Và có đoàn người đông đảo tin theo Chúa. Vậy Barnaba đi Tarxê tìm Saolô. Gặp được rồi, liền đưa Saolô về Antiôkia. Cả hai ở lại tại Hội Thánh đó trọn một năm, giảng dạy cho quần chúng đông đảo; chính tại Antiôkia mà các môn đệ lần đầu tiên nhận tên là “Kitô hữu”.
Bấy giờ trong hội thánh Antiôkia có những tiên tri và tiến sĩ, trong số đó có Barnaba, Simon cũng gọi là Nigê, Luxiô người thành Xyrênê, Manahê bạn của vua Hêrôđê lúc còn thư ấu, và Saolô.
Đang khi các ông làm việc thờ phượng Chúa và ăn chay, thì Thánh Thần phán bảo các ông rằng: “Hãy để riêng Saolô và Barnaba cho Ta, để làm công việc mà Ta đã chỉ định”. Vậy sau khi ăn chay cầu nguyện, họ đặt tay trên hai ông và tiễn đưa hai ông lên đường.
ĐÁP CA: Tv 98, 5. 6. 7. 8. 9
Đáp: Thiên Chúa, Chúa chúng ta, là Đấng Thánh (c. 9c).
1) Hãy cao rao Chúa là Thiên Chúa chúng ta, hãy sấp mình dưới bệ kê chân Ngài, đây là bệ ngọc chí thánh. – Đáp.
2) Trong hàng tư tế của Ngài có Môsê và Aaron, và có Samuel trong số người cầu đảo danh Ngài: các ông kêu cầu Chúa và chính Ngài nhậm lời các ông. – Đáp.
3) Trong cột mây, bấy giờ Ngài phán bảo, các ông đã nghe những huấn lệnh của Ngài, và chỉ thị Ngài đã truyền cho các ông giữ. – Đáp.
4) Lạy Chúa là Thiên Chúa chúng con, Ngài đã nhậm lời các ông; lạy Chúa, với các ông Ngài xử khoan hồng, tuy nhiên, Ngài đã oán phạt điều các ông lầm lỗi. – Đáp.
5) Hãy cao rao Chúa là Thiên Chúa chúng ta; hãy sấp mình trên núi thánh của Ngài: vì Thiên Chúa, Chúa chúng ta, là Đấng Thánh – Đáp.
Bài Ðọc I: (Năm II) 1 1 V 18, 20-39
“Chớ gì dân này nhìn nhận Chúa là Thiên Chúa và chính Chúa đã hoán cải lòng họ”.
Trích sách Các Vua quyển thứ nhất.
Vua Acáp sai người triệu tập toàn thể con cái Israel và nhóm họp các tiên tri trên núi Carmel.
Bấy giờ Êlia đến cùng toàn dân và tuyên bố rằng: “Các ngươi đi nước đôi cho đến khi nào? Nếu Chúa là Thiên Chúa, các ngươi hãy theo Người; nếu Baal là thiên chúa, thì hãy theo nó đi!” Dân chúng không thưa lại được lời nào. Êlia nói tiếp: “Chỉ còn tôi là tiên tri duy nhất của Chúa, mà tiên tri của Baal thì có đến bốn trăm năm mươi người. Hãy cho chúng tôi hai con bò đực; họ hãy chọn lấy một con cho họ, xẻ ra từng miếng đặt trên củi, nhưng đừng đốt lửa. Phần tôi, tôi làm thịt con bò kia, xếp trên củi và cũng không châm lửa. Ðoạn các ông hãy kêu cầu danh các thần của các ông, còn tôi, tôi sẽ kêu cầu danh Chúa của tôi. Ðấng nào đáp lời cho lửa xuống đốt, thì Ðấng ấy là Thiên Chúa”. Toàn dân đồng thanh đáp: “Ðề nghị hay đấy!”
Vậy Êlia nói với các tiên tri của Baal rằng: “Các ông hãy chọn lấy một con bò và làm thịt trước đi, vì các ông đông hơn, rồi hãy kêu cầu danh thần của các ông, nhưng đừng châm lửa”. Họ liền bắt con bò người ta trao cho mà làm thịt. Họ kêu cầu danh Baal từ sáng đến trưa và nguyện rằng: “Lạy thần Baal, xin nghe lời chúng tôi!” Nhưng chẳng có tiếng đáp, cũng chẳng ai trả lời. Họ nhảy múa chung quanh bàn thờ họ đã dựng lên. Khi trời đã trưa, Êlia chế diễu họ rằng: “Hãy gào thét to hơn, vì Baal là một vị thần. Có khi Người đang là tính công chuyện hoặc đang bận việc, hoặc đi vắng, hay đang ngủ chăng, và sẽ thức dậy”. Họ càng kêu lớn tiếng, lấy gươm giáo rạch mình theo tập tục họ, cho đến khi mình đầy máu me. Khi đã quá trưa, họ còn đọc thần chú đến giờ dâng lễ vật thường lệ, nhưng không có tiếng đáp, cũng chẳng có ai trả lời tỏ dấu lưu tâm đến.
Bấy giờ Êlia nói với toàn dân rằng: “Hãy lại gần tôi”. Toàn dân liền đến gần bên ông. Ông dựng lại bàn thờ Chúa trước kia đã bị phá huỷ. Ông lấy mười hai hòn đá đúng theo số mười hai chi tộc con cái Giacóp, là kẻ đã được nghe lời Chúa phán như sau: “Ngươi sẽ gọi là Israel”. Ông dùng các hòn đá ấy làm bàn thờ kính danh Chúa. Rồi ông đào một cái mương, rộng chừng hai đấu hạt giống, chung quanh bàn thờ; ông xếp củi, xẻ con bò ra từng miếng và đặt trên củi. Ðoạn ông nói: “Hãy múc đầy bốn hũ nước và đổ trên của lễ toàn thiêu và củi”. Và họ làm như thế. Ông còn dạy: “Hãy làm như vậy một lần thứ hai”. Khi người ta đã làm như ông dạy, ông lại ra lệnh: “Hãy làm như thế một lần thứ ba”. Và họ làm lần nữa. Nước chảy chung quanh bàn thờ, mương đầy nước.
Khi đã đến giờ dâng của lễ toàn thiêu, tiên tri Êlia tiến ra cầu nguyện rằng: “Lạy Chúa là Thiên Chúa của Abraham, Isaac và Israel, xin tỏ ra Chúa là Thiên Chúa của Israel và con là tôi tớ của Chúa, và chính vì tuân lệnh Chúa truyền mà con đã làm các việc này. Lạy Chúa, xin nhậm lời con, xin đoái nghe lời con, hầu cho dân này nhìn nhận Chúa là Thiên Chúa và chính Chúa hoán cải lòng họ”. Bấy giờ lửa Chúa giáng xuống thiêu đốt của lễ toàn thiêu, củi, đá và cả bụi đất, đồng thời cũng hút hết nước trong mương. Trông thấy thế, toàn dân kinh hãi sấp mặt xuống đất mà nói rằng: “Chúa là Thiên Chúa! Chúa là Thiên Chúa!”
Ðáp Ca: Tv 15, 1-2a. 4. 5 và 8. 11
Ðáp: Xin bảo toàn con, lạy Chúa, vì con tìm nương tựa Chúa (c. 1).
Xướng: Xin bảo toàn con, lạy Chúa, vì con tìm nương tựa Chúa, con thưa cùng Chúa: Ngài là chúa tể con.
Xướng: Thiên hạ tăng thêm nhiều nỗi đau thương của họ, họ là những kẻ chạy theo các thần tượng ngoại lai. Con sẽ không dâng lễ quán bằng máu của chúng, cũng không đọc tên chúng trên môi.
Xướng: Chúa là phần gia nghiệp và phần chén của con, chính Người nắm giữ vận mạng của con. Con luôn luôn đặt Chúa ở trước mặt con, vì Chúa ngự bên hữu con, con sẽ không nao núng.
Xướng: Chúa sẽ chỉ cho con đường lối trường sinh, sự no đầy hoan hỉ ở trước thiên nhan, sự khoái lạc bên tay hữu Chúa tới muôn muôn đời!
Alleluia: Tv 24, 4c và 5a
Alleluia, alleluia! – Lạy Chúa, xin dạy bảo con về lối bước của Chúa và xin hướng dẫn con trong chân lý của Ngài. – Alleluia.
TIN MỪNG: Mt 5,17-19
Tin Mừng Chúa Giêsu Kitô theo Thánh Matthêu.
17 “Anh em đừng tưởng Thầy đến để bãi bỏ Luật Môsê hoặc lời các ngôn sứ. Thầy đến không phải là để bãi bỏ, nhưng là để kiện toàn.
18 Vì, Thầy bảo thật anh em, trước khi trời đất qua đi, thì một chấm một phết trong Lề Luật cũng sẽ không qua đi, cho đến khi mọi sự được hoàn thành.
19 Vậy ai bãi bỏ dù chỉ là một trong những điều răn nhỏ nhất ấy, và dạy người ta làm như thế, thì sẽ bị gọi là kẻ nhỏ nhất trong Nước Trời. Còn ai tuân hành và dạy làm như thế, thì sẽ được gọi là lớn trong Nước Trời.
SUY NIỆM
A/ 5 phút với Lời Chúa
HỒN CỦA LỀ LUẬT
“Thầy đến không phải là để bãi bỏ, nhưng là để kiện toàn.” (Mt 5,17)
Suy niệm: Nhà nghệ sĩ thiên tài Michelangelo được ca tụng như là người đã thổi hồn vào trong đá. Với tài năng siêu phàm, ông đã biến những tảng đá vô hồn thành những kiệt tác sống động, bất hủ như tượng Pietà, tượng Đa-vít, Mô-sê.
Đối với lề luật của người Do Thái, Chúa Giê-su nói Ngài không hủy bỏ; Ngài thổi hồn vào trong lề luật, để kiện toàn nó. Ngài mang đến giáo huấn và sức sống mới mẻ giúp cho việc giữ luật được đầy đủ ý nghĩa và đạt tới cứu cánh của lề luật. Ngài ban cho ta Thánh Thần là nguồn sức mạnh nội tâm để tuân giữ lề luật (x. Cv 1,8; Ga 16,13). Nếu người ta giữ luật về sự thờ phượng Thiên Chúa trong tinh thần và sự thật như Ngài, họ sẽ cùng với Ngài sống đạo làm con với Cha trên trời đúng như ý Thiên Chúa mong muốn.
Mời Bạn: “Việc chu toàn Lề Luật cách trọn hảo chỉ có thể được thực hiện bởi Đấng ban hành Lề Luật của Thiên Chúa, là Ngôi Con, được sinh ra dưới Lề Luật” (GLHTCG, 580). Chúa Giê-su lên án lối giữ luật vụ hình thức. Đối với Ngài, luật phải được “ghi vào lòng dạ, vào tâm khảm” (x. Gr 31,33), tức là phải giữ với trọn cả tâm tình yêu mến. Mời bạn tự vấn: Lâu nay, bạn đã giữ luật – như, dự lễ Chúa nhật – với thái độ nào? Vì mến Chúa hay chỉ làm cách miễn cưỡng chiếu lệ?
Sống Lời Chúa: Tự nguyện làm một việc luật không bắt buộc như dự lễ và rước lễ ngày thường trong tuần.
Cầu nguyện: Lạy Chúa Thánh Thần. Ngài là Đấng ban sự sống và thánh hóa các tâm hồn. Ngài đang hoạt động cách mầu nhiệm để đổi mới trần gian này. Xin Chúa đốt lửa tình yêu Chúa trong lòng chúng con, giúp chúng con tuân giữ các giới răn của Chúa cách tự nguyện, vui tươi và chân thành. Amen.
B/ Mai Thi
HỦY BỎ HAY KIỆN TOÀN LUẬT CHÚA?
Con người ngày nay thích tìm sự dễ dãi, họ xem Luật Chúa như một gánh nặng mà không ai có thể vác nổi. Đây chính là nguyên nhân gây ra biết bao hệ lụy đáng buồn, nếu không muốn nói là thất bại của đời người, làm cho xã hội bị xáo trộn.
Đời sống đức tin của mỗi Kitô hữu chúng ta luôn bị cám dỗ bằng lòng hay thỏa hiệp với tinh thần cũng như lối sống của thế gian. Ai dám từ chối và chống lại chủ trương “ai sao tôi vậy” để dứt khoát đi theo con đường của Chúa Giêsu Kitô là chấp nhận đi ngược lại với dòng chảy của thế gian, bị chê là khờ dại, lạc điệu với mọi người… Người môn đệ chân chính của Chúa Giêsu làm thế để làm gì? Thưa để chọn lựa sự sống, chọn thuộc về cuộc sống của Thiên Chúa, chọn niềm vui, bình an và hạnh phúc, đời này cũng như Nước Trời mai sau. Trong mọi chọn lựa trải dài trong ngày sống, mỗi người tự chịu trách nhiệm về chọn lựa của riêng mình; tuy nhiên khác nhau ở chỗ là có biết phân định và đưa ra quyết định phù hợp hay không. Để được coi là xứng danh người môn đệ Chúa Giêsu Kitô tất yếu cần trả lời minh bạch, khách quan nhưng có nền tảng câu hỏi: “tôi nghĩ thế này, tôi nói thế này, tôi làm thế này với ý muốn hủy bỏ hay kiện toàn lề luật Chúa?”.
Chúa Giêsu trong bài Tin mừng hôm nay (Mt 5,17-19) quả quyết: “Anh em đừng tưởng Thầy đến để bãi bỏ Luật Môisen hoặc lời các ngôn sứ. Thầy đến không phải là để bãi bỏ, nhưng là để kiện toàn” (Mt 5,17).
Có lẽ chúng ta phải tìm hiểu bối cảnh khiến Chúa Giêsu đưa ra phán quyết trên đây:
Chúa Giêsu dạy một số điều xem ra không đúng với luật Môisen và giáo huấn của các ngôn sứ theo lối giải thích của người Pharisêu, nên nhiều người tưởng Chúa Giêsu muốn hủy bỏ luật Môisen. Người ta sẽ rất ngạc nhiên, bất bình và lên án vì thấy Chúa Giêsu không giữ tục rửa tay như luật pháp đặt ra. Hơn nữa họ còn thấy Chúa Giêsu chữa lành người đau bệnh trong ngày Sabat dù luật pháp không cho phép và còn biết bao nhiêu lần vi phạm lề luật của tiền nhân nữa.
Như chúng ta biết, cuộc sống xã hội cần phải được luật pháp bảo đảm. Cuộc sống càng phức tạp thì mạng lưới pháp luật càng chặt chẽ. Vậy mà dường như Chúa Giêsu bất chấp tất cả: bản thân không giữ mà còn dạy người khác làm theo mình.
Thật ra Chúa Giêsu không phải là con người vô kỷ cương và coi thường luật pháp. Người đã sống như một người Dothái, nghĩa là tuân giữ luật lệ của Môisen truyền lại. Sở dĩ Chúa Giêsu không phá hủy luật nhưng kiện toàn nó vì Chúa Giêsu đến để chỉ cho con người biết đâu là giá trị cao cả nhất và cũng là quy luật cao cả nhất của cuộc sống. Giá trị và quy luật ấy chính là tình yêu. Chúa Giêsu đến không phải để dẹp bỏ pháp luật nhưng là để kiện toàn: kiện toàn bằng cách đem lại cho lề luật một linh hồn, một sức sống. Linh hồn và sức sống ấy chính là tình yêu thương.
Chúa Giêsu không gạt bỏ Luật của Thiên Chúa được trao cho Môisê nhưng sẽ giải thích lại Luật ấy cho đúng với ý Thiên Chúa, vì chẳng ai biết rõ ý Cha bằng Con. Do vậy, Chúa Giêsu không đến để bãi bỏ, nhưng là để kiện toàn ý muốn của Thiên Chúa được thể hiện trong Sách Thánh. Người thực hiện và đưa đến mức độ viên mãn tất cả những gì Thiên Chúa đã hứa. “Vì, Thầy bảo thật anh em, trước khi trời đất qua đi, thì một chấm một phết trong Lề Luật cũng sẽ không qua đi, cho đến khi mọi sự được hoàn thành”.
Chúa Giêsu tuyên bố Người xuống thế không để loại bỏ Luật mà để kiện toàn. Nghĩa là Người đến để làm cho ý nghĩa thật của Luật được sáng tỏ. Đúng vậy, tình yêu chính là Luật Mới đã được Chúa Giêsu công bố trong bài giảng trên núi: “Ta không đến để bãi bỏ Lề Luật, nhưng là để kiện toàn”, nghĩa là Chúa Giêsu công bố lại ý hướng nguyên thuỷ của Thiên Chúa diễn tả qua Lề Luật, đó là Tình Yêu. Kiện toàn lề luật mà Chúa Giêsu nói ở đây đó là đặt tình yêu làm nền tảng cho mối tương quan giữa con người với Thiên Chúa và giữa con người với nhau. “Yêu mến Thiên Chúa hết lòng và yêu thương tha nhân như bản thân mình”. Đó là sự đầy đủ nhất của việc Chúa Giêsu đến để kiện toàn lề luật.
Tiêu chuẩn của Kinh Sư và Biệt Phái là luật; mục đích của họ, ước ao của họ là chu toàn những đòi hỏi của Luật. Nếu chỉ có thế thì ít nhất, theo nguyên tắc, ta có thể chu toàn luật một cách đầy đủ… theo một ý nghĩa, sẽ có lúc người ta có thể nói ‘tôi đã chu toàn những gì luật đòi; bổn phận của tôi được miễn; luật không trách tôi được gì’. Nhưng tiêu chuẩn của người Kitô hữu là tình yêu. Tình yêu chính là Luật Mới đã được Chúa Giêsu công bố trong bài giảng trên núi.
Tóm lại, Chúa Giêsu vẫn rất tôn trọng luật Cựu Ước, mà cụ thể là trong Ngũ Kinh, vì ở đó chứa đựng ý muốn và lệnh truyền của chính Thiên Chúa. Tuy nhiên, nhiều lúc, vì họ đã giữ luật theo kiểu mặt chữ, nên không còn tình thương, lòng mến, và luật đã trở thành phương tiện cho người ta hà hiếp, bóc lột và kết án nhau. Chính vì thế Đức Giêsu khẳng định Người đến không phải để phá bỏ, mà còn kiện toàn và làm cho luật trở nên gần gũi hơn, nhẹ nhàng hơn, nhân nghĩa hơn, ý nghĩa và giá trị hơn.
C/ Lm. Giuse Đinh Lập Liễm
KIỆN TOÀN LỀ LUẬT
Chúa Giêsu tuyên bố cho mọi người biết: Ngài đến không phải để bãi bỏ luật Maisen và lời dạy của các tiên tri trong Cựu ước, nhưng làm cho hoàn hảo và đầy đủ hơn.
Vì Chúa Giêsu dạy một số điều xem ra không đúng với luật Maisen và giáo huấn của các tiên tri theo lối giải thích của những người Biệt phái, nên nhiều người tưởng Ngài muốn huỷ bỏ Luật Maisen. Vì thế Ngài phải giải tỏa sự hiểu lầm ấy: Ngài không huỷ bỏ mà là kiện toàn chúng. Kiện toàn bằng cách dạy người ta hiểu những khoản luật đó là ý muốn của Cha trên trời, nên phải sống những khoản luật đó trong tinh thần Cha–Con.
Hôm nay, khi thấy Chúa Giêsu làm phép lạ trong ngày Sabat, giới lãnh đạo Do thái tỏ vẻ khó chịu và nghi ngờ việc Chúa Giêsu bất chấp Lề luật. Thấy được sự xầm xì của họ, Chúa Giêsu lên tiếng dạy các môn đệ và cũng một cách gián tiếp giáo huấn những người Biệt phái: “Các con đừng tưởng Thầy đến để bãi bỏ Lề luật hay lời các tiên tri; Thầy không đến để bãi bỏ nhưng là để kiện toàn” (Mt 5,17). Khi nói như thế, Chúa Giêsu muốn mặc cho Lề luật một ý nghĩa mới, đó là Luật vì con người chứ không phải con người vì Luật. Khi Luật vì con người, thì tình yêu sẽ vượt lên trên Lề luật, còn khi con người vì Luật, thì chính Luật sẽ đè bẹp và giết chết con người trong sự vô nhân đạo.
Chúa Giêsu không phải là con người vô kỷ cương và luật pháp. Ngài đã sống như một người Do thái, nghĩa là tuân giữ luật lệ của Maisen truyền lại. Chỉ có điều khác biệt giữa Ngài và các người Biệt phái, đó là tinh thần: nếu những người Biệt phái tự cho mình là người công chính nhờ tuân giữ Lề luật, thì Chúa Giêsu lại khẳng định rằng chỉ nhờ ơn Chúa, con người mới có thể nên công chính. Chúa Giêsu tuân giữ Lề luật để kiện toàn nó, kiện toàn theo nghĩa thực hiện chính những lời loan báo của các tiên tri liên quan đến Ngài, kiện toàn đến độ mặc cho Lề luật một tinh thần mới, tức là tình mến (Mỗi ngày một tin vui).
Ngay những năm đầu của lịch sử Giáo hội đã xảy ra một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng có nguy cơ làm tan nát Giáo hội còn non trẻ: đó là có cần phải tuân giữ những truyền thống của Luật Maisen hay không. Luật giữ ngày hưu lễ có còn đòi buộc nữa không, một khi người ta đã trở nên môn đệ của Chúa Giêsu? Đó cũng là những vấn nạn của mọi thời: trung thành bảo vệ truyền thống hay cách mạng đổi mới tận căn? Người ta nghĩ rằng đối với người môn đệ của Chúa Giêsu, mọi giáo huấn Cựu ước không còn giá trị nữa. Chúa Giêsu đã trả lời: “Thầy không đến để bãi bỏ, nhưng để kiện toàn”.
Đối với Ngài, vấn đề không hệ tại ở việc bảo thủ một ý hướng cứng nhắc, cũng chẳng phải là lật đổ đổi mới, mà là trao ban cho quá khứ một sự sống mới. Vì đâu có phải mọi truyền thống đều tốt và nên bảo vệ cả đâu. Cũng chẳng phải hễ cái gì mới cũng quý cả đâu! Điều mà các bậc tổ tiên đã sống, đã hệ thống hóa trong những thời xa xưa là điều đáng quý, nhưng chúng cần được Chúa Giêsu kiện toàn bằng cách lột bỏ sự khô cứng của Lề luật (5 phút Lời Chúa).
Chuyện cổ Đông phương kể rằng: ngày xưa, có một vị đạo sĩ dâng cho vua một chiếc nhẫn thần kỳ và vô giá. Nó vô giá vì được làm bằng thứ kim loại quý hiếm và gắn đầy kim cương lóng lánh: nó kỳ diệu ở chỗ nếu người đeo nó làm điều lành, thì nó rất vừa vặn và chiếu sáng. Nhưng nếu người đó làm điều ác, thì nó sẽ biến thành một cái máy xiết rất mạnh, làm cho ngón tay trở nên đau đớn.
Mỗi người chúng ta cũng có chiếc nhẫn thần là Lề luật của Thiên Chúa. Tuy nhiên, chiếc nhẫn đó mang lại cho chúng ta niềm vui, hạnh phúc hay đau khổ là do thái độ của chúng ta đối với chúng. Thái độ đó là yêu mến hay bị ép buộc.
Truyện: Tiếng nói lương tâm của một vị vua
Dạo tháng 4 năm 1990 để khỏi ký đạo luật cho phép phá thai do Quốc hội thông qua, vua nước Bỉ đã từ chức trước đó hai ngày, vì với tư cách là Kitô hữu, lương tâm không cho phép ông ký nhận. Theo hiến pháp Bỉ, do sự từ chức của Nhà vua, Hội đồng Bộ trưởng sẽ thay nhà vua để công bố đạo luật. Theo đạo luật này, nếu gặp khủng hoảng khó khăn và có chứng nhận của bác sĩ, người phụ nữ có quyền phá thai trong 12 tuần lễ đầu. Nhà vua từ chức được đúng hai ngày, Quốc hội tuyên bố việc từ chức của ông chấm dứt, và ông lại tiếp tục cai trị.
Một ông vua từ chức để một luật lệ bất nhân ra đời, đó là hình ảnh của luật pháp loài người: hoặc con người tìm kẽ hở của luật pháp để thủ lợi và hành động ngược với tiếng lương tâm, hoặc do con người nhân danh pháp luật để chà đạp người khác. Mục đích của luật pháp là để phục vụ con người, do đó nếu luật pháp đi ngược lại con người và chối bỏ Thiên Chúa, thì lúc đó thà vâng lời Thiên Chúa còn hơn vâng lời loài người (Mỗi ngày một tin vui).
