SỨ ĐIỆP MÙA CHAY 2024
CỦA ĐỨC THÁNH CHA PHANXICÔ
Xuyên qua sa mạc Thiên Chúa dẫn ta tới tự do
Anh chị em thân mến,
Khi Thiên Chúa chúng ta mặc khải chính Ngài, sứ điệp của Ngài luôn luôn là một sứ điệp về sự tự do: “Ta là Đức Chúa, Thiên Chúa của ngươi, đã đưa ngươi ra khỏi đất Ai cập, ra khỏi nhà nô lệ” (Xh 20,2). Đó là những lời đầu tiên của Thập Giới được ban cho Môsê trên Núi Sinai. Những người nghe các lời này vốn không xa lạ gì với cuộc xuất hành mà Thiên Chúa nhắc đến: kinh nghiệm về tình trạng nô lệ vẫn đè nặng trên họ. Trong sa mạc, họ nhận được “Mười Lời” như nẻo đường đi đến tự do. Ta gọi đó là “các điều răn”, nhằm nêu bật sức mạnh của tình yêu mà Thiên Chúa dùng để uốn nắn dân Ngài. Tiếng gọi tự do là một tiếng gọi đầy đòi hỏi. Nó không được trả lời ngay lập tức; nó phải trở nên dần chín muồi như một phần của cuộc hành trình. Giống như dân Israel trong sa mạc vẫn lưu luyến Ai cập – thường hoài vọng về quá khứ và phàn nàn chống lại Đức Chúa và Môsê – ngày nay cũng vậy, dân Thiên Chúa có thể bám víu vào một xiềng xích áp bức mà họ được mời gọi vứt bỏ lại phía sau. Chúng ta nhận thấy quả đúng như vậy biết bao vào những lúc mình cảm thấy tuyệt vọng, đi vất vưởng trong cuộc đời như một sa mạc và thiếu một miền đất hứa làm đích đến cho mình. Mùa Chay là mùa ân sủng trong đó một lần nữa sa mạc có thể trở thành nơi tình yêu ban đầu của chúng ta, theo cách nói của ngôn sứ Hôsê (x. Hs 2,16-17). Thiên Chúa uốn nắn dân Ngài, Ngài giúp chúng ta bỏ lại phía sau tình cảnh nô lệ của mình, và kinh nghiệm một cuộc Vượt Qua từ sự chết đến sự sống. Như một tân lang, Chúa lôi kéo chúng ta một lần nữa đến với Ngài, và thầm thì lời yêu thương vào tâm hồn chúng ta.
Cuộc xuất hành từ tình cảnh nô lệ đến tự do không phải là một hành trình trừu tượng. Để việc cử hành Mùa Chay của chúng ta được cụ thể, thì bước đầu tiên là phải mong muốn mở mắt mình ra trước thực tại. Khi Chúa gọi ông Môsê từ bụi gai bốc cháy, Ngài lập tức cho thấy rằng Ngài là một vị Thiên Chúa nhìn thấy và nhất là nghe thấy: “Ta đã thấy nỗi khốn cùng của dân Ta ở Ai cập; Ta đã nghe tiếng họ kêu than về những người quản đốc của họ. Quả thật, Ta biết những thống khổ của họ nên Ta xuống để giải thoát họ khỏi tay người Ai cập và đưa họ lên khỏi xứ đó để đến một xứ tốt đẹp rộng rãi, xứ chảy sữa và mật” (Xh 3,7-8). Ngày nay cũng vậy, tiếng kêu của rất nhiều anh chị em bị áp bức của chúng ta đang thấu tới trời. Ta hãy tự hỏi: Chúng ta có nghe thấy tiếng kêu đó không? Nó có quấy rầy ta không? Nó có làm ta động lòng không? Có quá nhiều điều chia cách chúng ta, phủ nhận tình huynh đệ vốn ràng buộc chúng ta ngay từ đầu.
Trong chuyến thăm Lampedusa của mình, như một cách chống lại đà toàn cầu hóa sự thờ ơ, tôi đã hỏi hai câu hỏi mà được thấy ngày càng trở nên cấp bách hơn: “Ngươi ở đâu?” (St 3,9) và “Em ngươi đâu?” (St 4,9). Hành trình Mùa Chay của chúng ta sẽ cụ thể nếu như – bằng cách lắng nghe hai câu hỏi đó một lần nữa – ta nhận ra rằng ngay cả ngày nay mình vẫn ở dưới sự cai trị của Pha-ra-ôn. Một sự cai trị khiến chúng ta mệt mỏi và thờ ơ. Một kiểu thức phát triển gây chia rẽ và cướp đi tương lai của chúng ta. Trái đất, không khí và nước bị ô nhiễm, nhưng cả tâm hồn của chúng ta cũng thế. Quả thực là Phép Rửa đã bắt đầu tiến trình giải phóng chúng ta, tuy nhiên vẫn còn trong chúng ta một nỗi khao khát thân phận nô lệ không thể giải thích được. Đó là thứ sức hút tìm sự an toàn của những cái quen thuộc, dù gây tổn hại đến sự tự do của chúng ta.
Trong trình thuật Xuất hành, có một chi tiết quan trọng: chính Thiên Chúa nhìn thấy, động lòng, và mang lại tự do; Israel không yêu cầu điều này. Pha-ra-ôn bóp nghẹt những giấc mơ, ngăn chặn tầm nhìn hướng thượng, khiến cho thế giới này – trong đó phẩm giá con người bị chà đạp và những mối liên kết chân thực bị phủ nhận – có vẻ như chẳng thể nào thay đổi được. Pha-ra-ôn đặt mọi sự dưới quyền kiểm soát của ông ta. Chúng ta hãy tự hỏi: Tôi có muốn một thế giới mới không? Tôi có sẵn sàng từ bỏ những thoả hiệp với thế giới cũ không? Chứng tá của nhiều anh em giám mục của tôi và rất nhiều người hoạt động cho hòa bình và công lý ngày càng thuyết phục tôi rằng chúng ta cần phải chống lại tình trạng thiếu hy vọng vốn bóp nghẹt những giấc mơ cũng như tiếng kêu thổn thức thấu tới trời và lay động trái tim của Thiên Chúa. “Tình trạng thiếu hy vọng” này không khác gì nỗi hoài vọng về cảnh nô lệ, đã làm dân Israel tê liệt trong sa mạc và đã ngăn cản họ tiến về phía trước. Một cuộc xuất hành có thể bị chặn đứng: chúng ta không thể giải thích cách nào khác sự thật rằng nhân loại đã đạt đến ngưỡng cửa của tình huynh đệ phổ quát, và ở các bình diện phát triển khoa học, kỹ thuật, văn hóa và pháp lý, nhân loại có khả năng bảo đảm phẩm giá cho mọi người, thế nhưng vẫn đang mò mẫm trong bóng tối của bất bình đẳng và xung đột.
Chúa không hề chán ngán chúng ta. Ta hãy đón Mùa Chay như một mùa trọng đại trong đó Ngài nhắc nhở chúng ta: “Ta là Chúa, Thiên Chúa của ngươi, Ta đã đưa ngươi ra khỏi đất Ai cập, ra khỏi nhà nô lệ” (Xh 20,2). Mùa Chay là mùa hoán cải, mùa tự do. Chính Chúa Giêsu, như chúng ta nhắc lại hằng năm vào Chúa Nhật thứ nhất Mùa Chay, đã được Thánh Thần đưa vào sa mạc để chịu cám dỗ trong sự tự do. Trong bốn mươi ngày, Người là Người Con nhập thể sẽ đứng trước chúng ta và ở với chúng ta. Không giống như Pha-ra-ôn, Thiên Chúa không muốn các thần dân, mà Ngài muốn những con trai, con gái. Sa mạc là nơi mà sự tự do của chúng ta có thể trưởng thành trong một quyết định cá vị không rơi trở lại tình trạng nô lệ nữa. Trong Mùa Chay, chúng ta khám phá ra những tiêu chuẩn mới của công lý và một cộng đoàn cùng ta bước tới trên một con đường mình chưa từng đi.
Nhưng điều này gắn với một cuộc chiến đấu, như sách Xuất hành và những cám dỗ của Chúa Giêsu trong sa mạc cho thấy rõ. “Con là Con yêu dấu của Cha” (Mc 1,11), và “Ngươi sẽ không có thần nào khác trước mặt Ta” (Xh 20,3), tiếng nói ấy của Thiên Chúa bị phản đối bởi kẻ thù và những lời dối trá của hắn. Điều đáng sợ hơn cả Pha-ra-ôn, đó là những ngẫu tượng mà chúng ta tự dựng lên cho mình; chúng ta có thể coi chúng như tiếng nói của kẻ thù đang nói trong mình. Trở nên toàn năng, được mọi người ngưỡng mộ, thống trị người khác: ai cũng hiểu lời dối trá này có thể quyến rũ thâm sâu ngần nào. Đó là một con đường rất dễ đi. Chúng ta có thể trở nên bám chặt vào tiền bạc, vào những dự án, những ý tưởng hay mục tiêu nào đó, bám chặt vào địa vị của mình, vào một truyền thống, thậm chí bám chặt vào những cá nhân nào đó. Thay vì giúp ta tiến bước, những cái đó làm ta tê liệt. Thay vì sự gặp gỡ, chúng tạo ra xung đột. Thế nhưng cũng có một nhân loại mới, một dân gồm những người bé mọn và khiêm nhường không chịu khuất phục trước sự dụ dỗ của dối trá. Trong khi những người cung phụng ngẫu tượng cũng trở nên giống như các ngẫu tượng, câm, điếc, mù, và bất động (x. Tv 114,4), thì những người có tinh thần nghèo khó lại cởi mở sẵn sàng: họ là một năng lực tốt lành thầm lặng có sức chữa lành và nâng đỡ thế giới.
Đã đến lúc ta phải hành động, và trong Mùa Chay, hành động cũng có nghĩa là dừng lại. Dừng lại để cầu nguyện, để đón nhận lời Chúa, dừng lại như người Samari trước sự hiện diện của một người anh em, chị em bị thương tích. Mến Chúa và yêu người chỉ là một tình yêu. Không có thần nào khác, đó là dừng lại trước sự hiện diện của Thiên Chúa nơi xác thịt của tha nhân bên cạnh mình. Do đó, cầu nguyện, bố thí và ăn chay không phải là ba hành vi tách rời nhau, mà là một động thái duy nhất của sự cởi mở và trút rỗng chính mình, trong đó chúng ta tống khứ những ngẫu tượng đè nặng trên mình, những quyến luyến giam hãm mình. Rồi trái tim khô héo và cô lập sẽ hồi sinh. Vì thế, ta hãy chậm lại và tạm dừng! Chiều kích sống chiêm niệm mà Mùa Chay giúp chúng ta khám phá lại sẽ giải phóng những năng lượng mới. Trước tôn nhan Thiên Chúa, chúng ta trở thành anh chị em, nhạy cảm với nhau hơn: chúng ta khám phá ra những bạn đồng hành, những người cùng bước đi với mình, thay vì là những kẻ thù và những mối đe dọa. Đây là giấc mơ của Thiên Chúa, là miền đất hứa mà chúng ta hướng đến một khi đã bỏ thân phận nô lệ lại phía sau.
Dạng thức hiệp hành của Giáo hội, mà trong những năm này chúng ta đang tái khám phá và phát huy, gợi ý rằng Mùa Chay cũng là thời gian của những quyết định mang tính cộng đoàn, những quyết định lớn và nhỏ có tính lội ngược dòng. Những quyết định có khả năng thay đổi cuộc sống hàng ngày của các cá nhân và của toàn bộ những khu vực sinh sống, chẳng hạn về những cách chúng ta thủ đắc của cải, cách chăm sóc thế giới tự nhiên, và cách ta nỗ lực để bao gồm những người bị quên lãng hoặc bị coi thường. Tôi mời gọi mọi cộng đoàn Kitô hữu làm điều này: hãy giúp các thành viên của mình có những khoảnh khắc dành riêng để suy nghĩ lại về lối sống của họ, có những dịp để xem xét sự hiện diện của mình trong xã hội và sự đóng góp của mình cho một xã hội tốt đẹp hơn. Khốn thay cho chúng ta nếu việc thống hối Kitô giáo của ta giống với kiểu thống hối đã khiến Chúa Giêsu phiền lòng. Cả với chúng ta nữa, Người nói: “Khi ăn chay, anh em đừng làm bộ ủ rũ như bọn đạo đức giả, vì họ nhăn nhó để cho người khác thấy là họ đang ăn chay” (Mt 6,16). Thay vào đó, hãy để người khác nhìn thấy khuôn mặt vui tươi của mình, thưởng ngoạn hương thơm của tự do và cảm nhận được thứ tình yêu làm cho mọi sự trở nên mới mẻ, bắt đầu từ những điều nhỏ nhất và gần gũi nhất với chúng ta. Điều này có thể xảy ra nơi mọi cộng đoàn Kitô hữu chúng ta.
Mùa Chay này sẽ trở thành một thời gian hoán cải theo mức độ mà một nhân loại đầy lo âu sẽ nhận thấy một sự bùng phát của tính sáng tạo, một tia hy vọng mới. Cho phép tôi nhắc lại điều đã nói với các bạn trẻ mà tôi gặp gỡ ở Lisbon mùa hè năm ngoái: “Hãy tiếp tục tìm kiếm và hãy sẵn sàng đón nhận rủi ro. Tại thời điểm này, chúng ta đối mặt với những rủi ro lớn; chúng ta nghe thấy lời van xin thống thiết của rất nhiều người. Thật vậy, chúng ta đang cảm nhận một cuộc Thế Chiến Thứ Ba diễn ra từng phần. Nhưng ta hãy can đảm nhìn thế giới của mình, không phải như đang hấp hối mà là đang trong tiến trình sinh nở, không phải đang kết thúc mà là đang bắt đầu một chương mới tuyệt vời của lịch sử. Chúng ta cần sự can đảm để suy nghĩ như thế” (Diễn từ nói với Các Sinh viên Đại học, ngày 3 tháng 8 năm 2023). Đó là sự can đảm hoán cải, phát xuất từ việc tiến lên khỏi cảnh nô lệ. Vì đức tin và đức ái nắm tay đức cậy ví như một đứa bé. Đức tin và đức ái dạy đức cậy bước đi, đồng thời chính đức cậy dẫn đức tin và đức ái tiến về phía trước. (xem CH. PÉGUY, Dẫn vào Mầu nhiệm Nhân đức Thứ Hai).
Tôi chúc lành tất cả anh chị em và hành trình Mùa Chay của anh chị em.
Rôma, Đền thờ Thánh Gioan Lateranô, ngày 3 tháng 12 năm 2023, Chúa Nhật I Mùa Vọng.
Bản dịch của Lm. Giuse Lê Công Đức, PSS
