1762. Nhân vị được quy hướng tới vinh phúc nhờ những hành vi chủ ý của mình: các đam mê hay tình cảm mà nó cảm nghiệm, có thể chuẩn bị và góp phần giúp nó đạt tới vinh phúc đó.
I. CÁC ĐAM MÊ
1763. Thuật ngữ “các đam mê” nằm trong di sản Kitô giáo. Các tình cảm hay đam mê là những cảm xúc, những chuyển biến hay những rung động của sự nhạy cảm, chúng thúc đẩy con người hành động hay không hành động, theo điều được cảm nhận hay tưởng tượng là tốt hoặc xấu.
1764. Các đam mê là những yếu tố tự nhiên của tâm lý con người. Chúng tạo thành nơi chuyển tiếp và bảo đảm mối liên kết giữa đời sống cảm giác và đời sống tinh thần. Chúng ta coi trái tim con người như là nguồn mạch từ đó phát xuất các chuyển biến của đam mê (x. Mc 7,21).
1765. Có nhiều thứ đam mê. Đam mê căn bản nhất là tình yêu được gợi lên do sự hấp dẫn của điều thiện. Tình yêu gây nên sự khao khát điều thiện mình chưa có và niềm hy vọng đạt được điều thiện đó. Động thái này được hoàn thành trong việc thưởng thức điều thiện đã sở hữu và trong sự vui mừng về điều thiện đó. Sự hiểu biết điều ác, gây lên lòng thù ghét, ghê tởm và sợ hãi điều ác sắp đến. Động thái này được hoàn thành trong sự buồn sầu khi điều ác hiện diện, và trong sự phẫn nộ chống lại điều ác đó.
1766. “Yêu là muốn điều tốt cho ai đó”. (Thánh Tôma Aquinô, Tổng Luận Thần Học 1-2, 26,4). Tất cả những tình cảm khác đều bắt nguồn từ động thái gốc này của trái tim con người về điều tốt. Không gì khác được yêu mến trừ điều tốt (Thánh Augustino, Chúa Ba Ngôi 8,3,4). “Vì vậy các tình cảm là xấu, nếu là tình yêu xấu, các tình cảm là tốt nếu tình yêu tốt” (Thánh Augustino, Thành Đô Thiên Quốc 14,7).
II. CÁC ĐAM MÊ VÀ ĐỜI SỐNG LUÂN LÝ
1767. Các đam mê tự chúng thì không tốt cũng không xấu. Chúng được đánh giá về mặt luân lý tùy thật sự vào lý trí hoặc ý chí. Các đam mê được coi là có chủ ý “hoặc khi chúng được điều khiển bởi ý chí hoặc chúng không bị ngăn cản bởi ý chí (T.Tôma Aquinô, Tổng Luận Thần Học 1-2,24,1). Muốn đạt tới sự hoàn hảo của điều thiện về mặt luân lý hay nhân linh, các đam mê phải được điều khiển bởi lý trí.
1768. Những cảm giác mạnh mẽ của tâm hồn không quyết định tính luân lý hay sự thánh thiện của các nhân vị; chúng chỉ là kho chứa vô tận những hình ảnh và tình cảm trong đó đời sống luân lý được diễn tả. Về mặt luân lý, các đam mê là tốt khi đưa đến một hành động tốt, và xấu trong trường hợp ngược lại. Ý chí ngay thẳng quy hướng các động thái giác quan, mà nó đảm nhận về điều tốt và về vinh phúc, còn ý chí xấu ngả theo các đam mê hỗn loạn và làm cho chúng thêm tồi tệ. Các cảm xúc và cảm giác có thể được thăng hoa thành các nhân đức, hoặc bị thoái hóa thành các thói xấu.
1769. Trong đời sống Kitô hữu, chính Chúa Thánh Thần kiện toàn công trình của Ngài, khi động viên toàn bộ nhân vị, kể cả những đau khổ, sợ hãi và buồn phiền của họ, như ta thấy trong cơn hấp hối và cuộc khổ nạn của Chúa. Trong Đức Kitô, những tình cảm nhân loại có thể được hoàn tất trong đức mến và vinh phúc thần linh.
1770. Sự trọn hảo về mặt luân lý là con người được động viên hướng tới điều thiện không những bằng ý chí của mình mà còn sự thích thú giác quan nữa, theo như lời thánh vịnh: “Cả tấm thân con cùng là tấc dạ, những hướng lên Chúa Trời hằng sống mà hớn hở reo mừng” (Tv 84,3)
TÓM LƯỢC
(Trích bản toát yếu sách giáo lý của Hội Thánh Công Giáo)
1. Các đam mê là gì?
T. Đam mê là những cảm xúc, những chuyển biến hay những rung động của sự nhạy cảm, đó là những yếu tộ tự nhiên của tâm lý con người, chúng thúc đẩy con người hành động hay không hành động, theo điều được cảm nhận là tốt hoặc xấu. Những đam mê căn bản là yêu và ghét, ước muốn hoặc sợ hãi, vui buồn và phẫn nộ. Đam mê quan trọng nhất là tình yêu, được hấp dẫn bởi điều thiện. Người ta chỉ yêu điều thiện hảo, hoặc là điều thiện hảo thực sự hoặc là điều người ta tưởng là thiện hảo.
2. Xét về khía cạnh luân lý, đam mê là tốt hay xấu?
T. Vì là những rung động của sự nhạy cảm, đam mê tự chúng không tốt cũng chẳng xấu. Đam mê tốt khi đưa đến những hành động tốt, và là xấu trong trường hợp nghịch lại. Các đam mê có thể được thăng hoa thành các nhân đức hay thoái hoá thành các thói xấu.
